پرسش و پاسخ مربوط به ادبیّات

پاسخ : در بیت زیر از نظامی، مصراع اول تضمین آیه‎ای از قرآن کریم است؛ چون عین آیه آورده شده است نه این که به آن اشاره شود. در فارسی دوم راهنمایی نیز همین بیت را برای تضمین مثال زده است.
بسم الله الرحمن الرحیم / هست کلید در گنج حکیم

پاسخ : 1- «بهار» در این بیت به معنی «شکوفه» است. «بهار عمر» اضافه تشبیهی و به اعتبار دیگر اضافه استعاری است. «بهار» در معنی فصل بهار با «گل و لاله زار» ایهام تناسب دارد. «گل رویت» و «لاله زار عمر» اضافه تشبیهی هستند. آرایه تکرار و مراعات نظیر نیز دیده می شود.
2- «خیل» ایهام دارد به دو معنی «انبوه و گروه لشکر، گروه سواران و اسبان». «خیل حوادث» اضافه تشبیهی است. این کلمه با کلمات «کمین‎گه، عنان گسسته و سوار» تناسب دارد.

علیقلی پور

پاسخ : احادیث مذکور هیچ ارتباطی با مقصود بیت ندارند.
در مصراع دوم، «گنج» ایهام دارد به دو معنی 1- «پنج گنج نظامی که پنج اثر اوست» و 2- استعاره از «قرآن کریم» و نیز «حکیم» ایهام دارد به دو معنی «حکیم نظامی» و «خداوند حکیم».
معانی بیت: 1- بسم الله الرحمن الرحیم کلید شروع پنج گنج نظامی است. (پنج گنج من با نام خدا شروع می‎شود.)
2- بسم الله الرحمن الرحیم کلید شروع سوره‎ها در قرآن خداوند حکیم است.
می‎بینید که مقصود بیت هیچ ارتباطی با احادیث مذکور ندارد.

علیقلی پور

پاسخ : به کادر جزوات و مجموعه های آموزشی آموزشی مراجعه کنید.

نمونه سؤال در تاریخ 10/7/92 اضافه شد.

پاسخ : با تشکر از سؤالات بسیار دقیق و سنجیده‎ی شما، با اجازه‎ی شما به خاطر محدودیت حجم این صفحه، سؤالات شما را از این قسمت حذف کردم و روی سؤالات و پاسخ همه‎ی آن‎ها را در فایل مستقل «سؤالات برگزیده» در کادر اول همین صفحه قرار دادم. پاسخ‎ها را از آن فایل مطالعه بفرمایید.
قلی پور

پاسخ :

از راهنمایی و پیشنهاد شما بی نهایت سپاسگزارم و حتما به توصیه خوب شما عمل خواهم کرد.

برای پاسخ گویی سریع به سؤالات آرایه‎ها 1- باید از روش رد گزینه نهایت استفاده را بکنید. 2- به شیوه‎های خاص پاسخ‎گویی سریع به هر یک از آرایه‎ها آشنا باشید.



استعاره: اگر از تشبیه یکی از طرفین تشبیه (مشبّه یا مشبّهٌ‌به) را حذف کنیم «استعاره» به وجود می‌آید؛ استعاره بر دو نوع است:

1) استعاره‌ي مصرّحه (آشكار) (نوع 1): «مشبّهٌ‌به» ذكر و «مشبّه» حذف مي‌شود؛ در استعاره لفظ در غیر معنی اصلی به‎کارمی‎رود؛ مثال:

کودک، از چشمانش قطرات اشک را که مانند دانه‌های مروارید، شفّاف بودند، می‌ریخت. (تشبیه)

کودک از چشمانش، دانه‌های مروارید می‌ریخت. (استعاره)

چگونگی تشخیص استعاره‎ی مصرّحه:

الف) وجود قرینه: در عبارت، لفظ یا الفاظی وجود دارد که راهنمایی‎کننده‎ی شنونده است به معنایی در یک کلمه که معنی حقیقی نیست؛ مثلاً اگر بگوییم «صدف دهانش را برای مروارید باز کرد.» معنی حقیقی «مروارید» مورد نظر خواهد بود امّا اگر بگوییم «شخص دانا صدف‎وار، دهانش را برای مروارید باز کرد.» «شخص دانا و دهانش» قرینه‎ای است که شنونده را راهنمایی می‎کند تا معنای غیر حقیقی «مروارید» یعنی «سخن ارزشمند» را در نظر بگیرد.

ب) آشکاری وجه شبه: معمولاً استعاره‎ها تشبیهاتی هستند که به علّت کثرت استعمال و مشهور شدن در صفتی (وجه شبه)، به صورت «استعاره» و مستقل از «مشبّه» ظاهر می‎شوند و به راحتی مفهوم «مشبّه» را القا می‎کنند؛ مثل مشهور شدن «سرو» به قامت کشیده و بلند، «لعل» به لب، «نرگس» به چشم، «ماه» به چهره‎ی زیبا، «شیر» به شجاعت، «گل» به زیبایی و ...

پ) قابل تبدیل بودن استعاره به تشبیه (بازگشت به تشبیه): استعاره‎ها چه مصرّحه و چه مکنیّه ازآن‎جایی‎که از یک تشبیه حاصل شده‎اند، می‎توانند دوباره به تشبیه تبدیل شوند و به همان تشبیهی که از آن حاصل شده‎اند، بازگردند.

2) استعاره‌ي مكنيّه (كنايي / نوع 2): مشبّهي است كه به همراه يكي از اجزا يا ويژگي‌هاي «مشبّهٌ‌بهِ محذوف» مي‌آيد؛ مثال:

به صحرا شدم (رفتم)؛ عشق مانند باران باریده بود. (تشبیه) ← به صحرا شدم؛ عشق باریده بود. (استعاره)

نکتة: در هر دو نوع استعاره، یک نسبتِ غیر واقعی وجود دارد. در آن صورت: 1- اگر کلمه‎ای به جای کلمه‎ی دیگر به کار رود و رابطه¬ی آن‎ها شباهت باشد، استعاره‎ی مصرّحه است. 2- اگر ویژگی چیزی به چیز دیگر نسبت داده شود، استعاره‎ی مکنیّه است.

مثال برای استعاره‎ی مصرّحه: کودک از چشمانش مروارید می‎ریخت. (نسبت «ریختن مروارید» برای «چشم» واقعی نیست. «مروارید» به جای «اشک» به کار رفته است و اشک شبیه مروارید است.)

مثال برای استعاره‎ی کنایی: عشق باریده‎بود. (نسبت «باریدن» برای «عشق» واقعی نیست. و ویژگی «باران» به «عشق» نسبت داده شده است.) (عشق را به بارانی تشبیه کرده‎ایم که «بارش» از ویژگی‎های آن است.)

اضافه‌ي استعاري (تركيب استعاري): استعاره‌ي مكنيّه‌اي است كه از اضافه شدن يكي از اجزا يا ويژگي‌هاي «مشبّهٌ‌بهِ محذوف» به «مشبّه» حاصل مي‌شود؛ مثل دست تقدير، روییدن عشق، حمله‎ی حسد، صولت خشم

علیقلی پور

پاسخ : من هم این عید خجسته را به شما تبریک می‎گویم.

حتی اگر به جای «ابو» کلمه‎ی «پدر» هم می‎بود، باهم تضاد نمی‎ساختند. کلاً «پدر» و «پسر» باهم تضاد ندارند.

قلی پور

پاسخ : 1- سه جمله: 1) ای (حرف ندای "ای" نشانگر و نماینده‎ی منادای محذوف "خدا" است.) 2) نام تو بهترین سرآغاز [است] 3) بی نام تو نامه کی کنم باز؟
2- در مصراع اول آرایه‎ی تشخیص به کار رفته است نه تشبیه.
ارکان تشبیه در مصراع دوم: مشبه: «م» شناسه با مرجع «غنچه» - مشبه به: لبخند - ادات تشبیه: مثل - وجه شبه: باز شدن
سربلند باشید. علی قلی پور

پاسخ : این جمله، جزء جمله‎های استثنایی بی‎نهاد است. این جمله‎ها هیچ نهادی ندارند و فعل این جمله‎ها به افعال غیر شخصی معروفند. برخی از افعال غیر شخصی با شناسه سوم شخص مفرد به صورت صوری و بدون مطابقت با هیچ نهادی ظاهر می‎شوند و برخی نیز حتی این شناسه را هم ندارند و فعل بدون شخص و شمار و شناسه هستند.

ساختمان افعال غیر شخصی = فعل کمکی از بایستن، شدن، توانستن + مصدر مرخم فعل اصلی

مثال: باید گفت، می‎شود گفت، می‎توان گفت، باید رفت، می‎شود رفت، می‎توان رفت و ...

مثال از اشعار کتاب:

نتوان وصف تو گفتن ... / نتوان شبه تو گفتن ...

سؤال خوبی بود. موفق باشید. علیقلی پور